27 Mayıs 1960 askeri darbesiyle yönetimden el çektirilen Menderes döneminde enerji sektörü birçok yeniliğe sahne oldu.

Türkiye'nin petrol arama ve üretim kabiliyetini geliştirmek amacıyla 1954'te 6326 sayılı Petrol Kanunu çıkarıldı. Türk petrol sektörü açısından bir dönüm noktası olarak kabul edilen bu kanunun ardından çıkarılan 6327 sayılı kanunla aynı yıl içinde TPAO kuruldu.

TPAO tarafından ilk petrol sondajı, 1956'da Batman'da yer alan Garzan-17 kuyusunda yapıldı. Kurum ilk petrol keşfini ise 1958'de Germik-1 sahasında gerçekleştirdi. Söz konusu ham petrolün işlenerek türev ürünlere dönüştürülmesi amacıyla TPAO tarafından 1960'da California Texas şirketi ortaklığıyla İstanbul Petrol Rafinerisi AŞ kuruldu.

Kurulduğu günden itibaren Türk enerji sektöründe birçok önemli kurumu çatısı altında toplayan TPAO, 1963'te "Milli petrol" sloganıyla Türkiye Petrolleri akaryakıt istasyonlarının ilkini Ankara'da açtı. TPAO tarafından 1965'te İzmir'de faaliyet gösteren Türkiye'nin ilk petrokimya tesisi Petkim'i kuruldu.

Bu gelişmeleri takiben Türkiye'de sıvılaştırılmış petrol gazının üretim ve tüketiminin artmasıyla İpragaz, 1966'da TPAO bünyesinde faaliyete başladı.

İlk deniz sondajı

Bu süreçte karada petrol arama ve keşif çalışmalarını sürdüren TPAO, ilk deniz sondajını 1970'te İskenderun Körfezi civarındaki Payas-1 kuyusunda gerçekleştirdi.

TPAO'nun petrol alanındaki faaliyetlerini, doğal gaz sektöründe yaptığı çalışmalar izledi. Türkiye'de ilk kez 1970'te TPAO tarafından Hamitabat'ta doğal gaz keşfedildi.

Daha sonra Boru Hatları ile Petrol Taşıma AŞ ve Kıbrıs Türk Petrolleri'nin kurulmasını sağlayan TPAO ve bünyesindeki şirketler, uluslararası birçok projede yer almaya başladı.

Yurt içi ve yurt dışında petrol ve gaz aramacılığında hayati bir rol üstlenen kurum, bugün uluslararası denizlerde de Türkiye'yi en iyi şekilde temsil ediyor.

Envanterine kattığı sismik araştırma gemisi Barbaros Hayreddin Paşa ve sondaj gemileri Fatih, Yavuz, Kanuni ile TPAO, Doğu Akdeniz başta olmak üzere tüm uluslararası sularda enerji aramalarında Türk bayrağını dalgalandırmaya devam ediyor.

Şu an Yavuz sondaj gemisi Doğu Akdeniz'deki Selçuklu-1 kuyusunda faaliyetine devam ederken, Fatih ise temmuz ayında Karadeniz'deki sondajı için hazırlanıyor. Öte yandan, TPAO'nun bünyesine bu yıl katılan Kanuni sondaj gemisinin geliştirme ve güncelleme çalışmaları devam ediyor.

İlk rafinerilerin kurulması

Türkiye'nin ilk petrol rafinerisi olan Batman Rafinerisi 1955'te merhum Başbakan Menderes döneminde devreye alındı. Batman Rafinerisi ilk etapta yıllık 330 bin ton ham petrol işleme kapasitesiyle kurulurken, tesisin kapasitesi 1972'de 1,4 milyon tona yükseltildi.

Bu rafineriyi takiben 1961'de yıllık 1 milyon ham petrol işleme kapasitesi bulunan İzmit Rafinerisi ve 1972'de yıllık 3 milyon ton ham petrol işleme kapasitesiyle İzmir Rafinerisi faaliyete geçti.

Bu rafineriler, 1983'te Türkiye Petrol Rafinerileri AŞ (Tüpraş) çatısı altında toplandı. Ardından 1986'da 5,4 milyon ton ham petrol kapasitesiyle kurulan Kırıkkale Rafinerisi de gruba eklendi.

Böylece, temelleri 1955'te atılan ilk rafineri yatırımının yanı sıra yeni rafinerilerin de devreye alınması ve yapılan kapasite artışlarıyla Tüpraş, Türkiye'nin en büyük sanayi kuruluşuna dönüştü.

Şirketin 2006 yılında Koç Holding tarafından satın alınmasıyla rafinerinin özel sektöre devri gerçekleştirilmiş oldu.

Geçen yıl cirosu 89,6 milyar liraya ulaşan Tüpraş, yıllık toplam 29,2 milyon tonluk rafineri ürünleri satışına ulaştı. Tüpraş, bu ciro ve üretimiyle Türkiye'nin en büyük sanayi kuruluşu, Avrupa'nın ise 7'inci büyük rafineri şirketi haline geldi.

Mevcut üretimiyle benzin, jet yakıtı, motorin ve fuel-oilden oluşan Türkiye akaryakıt pazarında yüzde 55 paya sahip olan Tüpraş, Türkiye'nin rafinaj kapasitesinin yüzde 75'ini elinde bulunduruyor.

Hidroelektrik santrallerde çarklar dönmeye başladı

Menderesli Demokrat Parti iktidarı döneminde, 8 sulama barajı, 5 termik santral ve 18 hidroelektrik santrali (HES) işletmeye girdi.

Türkiye'nin en önemli HES'leri olan Sarıyar, Seyhan, Kemer, Hirfanlı ve Demirköprü hidroelektrik santralleri de bu dönemde devreye alındı.

Bu dönemin önemli yatırımları arasında yer alan Hirfanlı HES'in inşası 1953-1959 yılları arasında tamamlandı. Bugün toplam 128 megavat kapasiteyle yılda 300 milyon kilovatsaat elektrik üreten santral, 1960'da hizmete alındı.

Gediz Nehri üzerinde kurulan ve 69 megavat kurulu güce sahip Demirköprü HES yatırımı aynı yıl devreye alındı.

Ayrıca 1956'da kurulan Tunçbilek termik santrali ve 1957'de üretime geçen Soma A termik santrali de bugün Türkiye'nin elektrik üretiminde önemli paya sahip bulunuyor.

AA