GÜMRÜK MÜŞAVİRLİĞİ KARNESİNİN HİKAYESİ / 1

Değerli okurlarım, Gümrük Teşkilatında on yıllardır süren bir Gümrük Müşavirliği Karnesi hikâyesi vardır. Sizlere bu konunun dününü ve bugününü 2 bölüm halinde aktarmaya çalışacağım.

Bugün ilk bölümünü aşağıda aktarmaya başlıyorum:

Gümrük teşkilatının ve mevzuatının bir parçası olan Gümrük Muhafaza teşkilatı mensupları önce mülga 1615 Sayılı Gümrük Kanunu’ndaki Komisyoncu olma hakkından mahrum edilmiş; daha sonra yürürlükteki 4458 sayılı Kanunu’nda Gümrük Muhafaza Başmüdürlerine ve Gümrük Muhafaza Müdürlerine bu hak verilmiştir. Burada Gümrük teşkilatı sürekli hâkim unsurlar tarafından Gümrük Muhafaza teşkilatını Gümrük mevzuatının uygulanmadığı yer olarak göstererek hem idari safahatta, hem de yargı safahatında bu hakkın verilmesinin önüne geçmişlerdir. Bu hususun öncelikle geçmişten gelerek mevzuat olarak incelenmesine ihtiyaç vardır.

Şöyle ki:

1. a) Bilindiği üzere 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun GEÇİCİ MADDE 5/3’te aynen “ Bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihte, yürürlükten kaldırılan 1615 sayılı Gümrük Kanunu’nun 167 nci maddesinin ikinci ve üçüncü fıkrası ile 168 inci maddesinin üçüncü fıkrasına göre gümrük komisyoncusu veya gümrük komisyoncu yardımcısı olmaya hak kazananların görevlerinden istifa etmelerini veya emekli olmalarını müteakip, kendilerine bu Kanun hükümlerine göre gümrük müşavirliği veya gümrük müşavir yardımcılığı izin belgesi verilir.” denilmektedir.

b) Mülga 1615 sayılı Gümrük Kanunu’nun 167.inci maddesinin 6.ıncı fıkrasında da aynen: “Gümrük mevzuatı üzerinde ve gümrüğe ilişkin iktisadi, ticari ve mali konularda yeter bilgisi olduğu imtihanla sabit olmak.

Gümrükte en az on beş yıl çalışıp da bunun üç yılını baş memurluk veya aynı derecede muadil memurlukta veya muayene memurluğunda geçirenlerden gümrük tatbikat kursundan mezun olanlarla, keza gümrükte on yıl çalışmış ve daha yüksek görevlerde bulunmuş olanlar tahsil ve imtihan kaydına tabi değildir.” hükmüne amirdir.

-Ayni yasanın 168.inci maddesinin 3.üncü fıkrasında da aynen: “Gümrükte en az onbeş sene hizmet ederek cezaen ayrılmamış bulunan gümrük memurları ve kolcularla yaş haddi ile emekliye ayrılmış olan gümrük memurları ve kolcular imtihan ve tahsil kaydına tabi olmadan gümrük komisyoncuları yardımcısı olabilirler.” Denilmektedir.

Yukarıdaki mülga kanun hükümlerinde de görüleceği üzere sınavsız ya da tahsil şartına bağlı kalmaksızın Gümrük Komisyonculuğu belgesi almak için istifa ya da emekliye ayrılmış olmak ve Gümrükte çalışmış olmak gerekiyor.

2. Pekâlâ, Gümrük İdaresi nedir?

a) Mülga1615 sayılı Gümrük Kanunu’nun 3.üncü maddesinde aynen: “(İdare) tabiri, Gümrük İdaresini,” olarak belirlemiştir.

b) 4458 sayılı kanunun ilk çıktığındaki haliyle, 3.üncü maddesinde de aynen: “a) “Gümrük İdaresi veya İdareleri” deyimi, gümrük mevzuatında belirtilen işlemlerin kısmen veya tamamen yerine getirildiği merkez veya taşra teşkilatındaki hiyerarşik yönetim birimlerinin tamamını;” olarak belirlenmiştir.

Daha sonra yapılan düzenlemeyle de 3. Madde aynen: …“2. (Değişik: 18/6/2009-5911/1 md.) a) “Gümrük idaresi veya idareleri” deyimi, gümrük mevzuatında belirtilen işlemlerin kısmen veya tamamen yerine getirildiği merkez veya taşra teşkilatındaki hiyerarşik yönetim birimlerinin tamamını;.. denilmektedir. İlk fıkra ayni bırakılarak, bazı düzenlemeler yapılmıştır.

Görüleceği üzere, 1615 sayılı kanunda pek açıklığa kavuşturulmayan “Gümrük idaresi” tabiri 4458 sayılı yasa ile gümrük mevzuatının kısmen ya da tamamen uygulandığı yerler olarak belirlenmiştir.

Her iki yasada da Gümrükler Genel Müdürlüğü veya Gümrükler Muhafaza Genel Müdürlüğü olarak belirlenmemiştir. Kriter olarak Gümrük mevzuatının uygulandığı kurumlar kastedilmiştir.

İdari hukukunun genel uygulanmalarında kanunlar ön planda tutulur. Yönetmelikler ya da diğer mevzuat idari hukukta kıstas olarak kabul edilmez. Gerek Mülga 1615 sayılı yasada ve gerek mer’i mevzuattaki 4458 sayılı yasada Gümrük Muhafaza personelinin yaptığı görevler “Gümrük Memurları” olarak belirlenmiştir. Bu hususta şöyle örnekler verebiliriz:

Mülga 1615 sayılı kanunun Denetlemeleri düzenleyen 33.üncü maddesinde aynen: “Türk limanları ile yabancı limanlar arasında sefer yapan gemiler, gümrük bölgesinde gümrük denetlemesine tabidir. Gümrük memurları gemiyi, yükünü ve bunlara ait defter ve kayıtlarını incelemeye, gemide araştırma yapmaya ve gerekirse ambarları, eşya bulunan sair yerleri mühür altına almaya yetkilidir.

Muntazam seferli gemiler, kara sularımıza ulaştıkları andan, girecekleri limana ve limanlarımızdan ayrılan bu gemiler açık denize varıncaya kadar sadece gözaltında tutulurlar. Bakanlık gerektiğinde bu gemileri de birinci fıkrada yazılı olduğu şekilde denetlemeye tabi tutar” denilmektedir.

Denetlemeye ait mükellefiyetleri düzenleyen 34.üncü maddede de aynen: “Yabancı limanlardan gelip Türk limanlarına veya nehirlerine girecek gemiler, gümrük denetlemesi yapılmak üzere belirli yerlerde durur veya yol keserler.

Yabancı limanlardan gelen, Türkiye'den yabancı limanlara giden gemilerin geliş ve gidişlerinden en az 6 saat evvel sahip veya acentesi tarafından gümrük idaresine bilgi verilir.

Gemi kaptanı gümrük memurlarına geminin tasdikli jurnalini, orijinal manifestosunu, kumanya ve yakıtlar ile gemi adamlarına ait eşya listesini gösterirler. Kaptanlar manifesto harici olarak alınmış veya manifestoya dâhil edilmeksizin taşınması adet olmuş eşyayı da araştırmadan önce, memurlara beyan ederler.

Kaptanlar geminin envanter defteriyle planını da, lüzumu halinde gümrük memurlarına gösterirler.

Türk limanları ile yabancı limanları arasında sefer yapan gemiler Türk limanlarında gümrük denetlemesi altındadır.

Gemi adamları ile yolcuları ve gemilere girip çıkacak görevli ve görevsiz kimseler gidiş ve gelişlerinde ancak gümrük yolcu salonlarında veya gümrük denetlemesi altındaki iskelelerden geçebilirler.” Hükmüne amirdir. Bu örnekler çoğaltılabilir.

Yani burada Kanun koyucunun “Gümrük Memurları” olarak belirledikleri memurlar Gümrük Muhafaza Memurları; Gümrük idaresi de Gümrük Muhafaza idareleridir.

Mülga ayni yasanın 35 ila 47.inci maddeleri arasındaki hükümlerin uygulanması da ayni yasaya bağlı olarak çıkartılan Gümrük yönetmeliğinin ilgili maddeleri ile Gümrük Muhafaza mensuplarının yürüttüğü hizmetler olarak belirlenmiştir. Şu anda Gümrük Muhafaza Hizmet Yönergesi yürürlüktedir.

Ayni şekilde trenlerin Kontrolü ve denetlemelerini belirleyen 24 ila 27.inci maddesinde de kanun koyucunun “Gümrük Memurları” olarak görevlendirilen memurlar ayni yasaya bağlantılı olarak çıkartılan Gümrük Yönetmeliğinin 49 ila 54.üncü maddelerinde Gümrük Muhafaza Memurları olarak belirlenmiştir.

Mülga Gümrük Yönetmeliğinin Boğazlardan geçen gemilerin kontrolünü düzenleyen 56 ila 81.inci maddeleri de kanun koyucunun Gümrük idaresi olarak belirlediği Gümrük Muhafaza kuruluşunun yetki ve görevlerini anlatmaktadır. Bunlardan 57.inci maddede gelen gemilerin en az altı saat önceden Gümrük Muhafaza Kuruluşuna sahip veya acentesi tarafından bildirimde bulunulması, yukarıda da bahsettiğimiz gibi Mülga 1615 sayılı yasanın 34.üncü maddesinde Kanun Koyucu tarafından Gümrük İdaresi olarak belirlenen Gümrük Muhafaza kuruluşudur.

Bu hususlar benzer şekillerde hava taşıtlarının kontrolünü belirleyen 82 ila 89.uncu maddelerde hükme bağlanmıştır.

Yolcu Salonlarında görevli Memurların görevlerini düzenleyen Mülga Gümrük yönetmeliğinin 1158.inci maddesinde de Gümrük Muhafaza Memurlarının Salon Muhafaza görevlerini yapacakları hüküm altına alınmıştır. Ayni mülga kanun ve yönetmeliğinde Kabotaj işlemleri ile ilgili hükümler mevcuttur.

Mülga Gümrük Muhafaza Yönetmeliğinin 4.üncü maddesinde de Gümrük Muhafaza kuruluşunun görevleri belirlenmiştir. Burada aynen: “Gümrük Muhafaza birimleri Gümrük Bölgesinde kaçakçılığı men, takip ve tahkik ve muhafaza ve emniyeti kendilerine verilmiş yerlerde Gümrük kanununun kendilerine verdiği görevi yapmakla yükümlüdür.” denilmektedir. Müteakip maddelerde bu görevlerin nasıl ve ne şekilde yapılacağı anlatılmıştır. Bütün maddeleri mülga Gümrük Kanunu, yönetmeliği ve mülga 1918 sayılı yasa ile ilişkilidir.

Yazının 2. bölümünü ise ilerleyen günlerde aktarmayı sürdüreceğim..