Belgeler arasında, harekat öncesinde Osmanlı ve müttefik kuvvetlerin faaliyetleri, Ağustos 1914-18 Mart 1915 döneminde Çanakkale boğazında verilen mücadeleye dair önemli ayrıntılar yer alıyor.
Belgeler arasında bulunan 20 Ağustos 1914 tarihli belgede, Harbiye Nezareti'ne düşman savaş gemilerinin Çanakkale Boğazı'na saldırması durumunda Boğaz'ın kapatılacağı bilgisi aktarılıyor. Bu kapsamda, 28 Eylül 1914 tarihli, Dahiliye Nezareti'ne bildirilen bir yazıda, İngiliz donanmasının Çanakkale Boğazı'ndan çıkacak gemilere ateş açacağını bildirmesi üzerine Boğaz'ın kapatıldığı bilgisi şöyle anlatılıyor:
"Akdeniz Boğazı'nın önünde yirmi dört parça İngiliz ve Fransız zırhlısının resmi geçit yaparcasına dolaşması ve evvelki gün keşfe giden bir torpidomuza gelen bir İngiliz zabitinin, Almanya'dan alınan gemilerden dolayı, bunlar ve diğer donanmamız Osmanlı sancağını hamil olsalar bile ateş etmek emrini aldıklarını tebliğ etmiştir. İngiliz gemilerinin Boğaz medhalini terk etmesine ve gemilerimizin serbestçe dolaşmasına mümanaat edilmeyeceği temin edilinceye değin, ihtiyaten Boğaz'ın seddedildiği berayı malumat bildiriliyor."
İngiliz gemilerinin Çanakkale Boğazına yaptığı taciz atışları da 3 Kasım 1914 tarihli belgede görülüyor. Belgede, "6 düşman gemisinin Boğaz girişini yaklaşık 10 dakika boyunca bombardımana tuttuğu ve herhangi bir vuku olmadan gemilerin uzaklaştığı" belirtiliyor.
Osmanlı Ordu-yı Hümayunu Başkumandanlığına, Karargah-ı Umumi İstihbarat Şubesi Müdürünce yazılan 11 Şubat 1915 tarihli belgede ise 10 Şubat 1915'te ilk defa Saros Körfezi'ne Semadirek yönünden bir İngiliz torpidosunun geldiği bilgisine yer verilirken, 3 Mart 1915'te ise müttefik donanmasının Bolayır, Yıldız Tabya ve Kabatepe'ye yaptığı saldırıların etkisiz olduğu bilgisinin saat saat rapor edildiği görülüyor.
Müttefik devletlerin faaliyetlerine ilişkin istihbarat raporları belgelerde
"Müttefik devletlerin karaya asker çıkartılması suretiyle Çanakkale Boğazı'na saldıracakları bilgisinin alındığı" istihbarat kaydına yer verilen belgeler arasında, müttefik devletlerin faaliyetlerine ilişkin önemli diğer istihbarat raporları da bulunuyor.
Bu raporlar içerisinde, "Saroz Körfezi'nde ateş açan bir müttefik zırhlısının Mecidiye Kışlasını kısmen tahrip ettiği, Kabatepe'den açılan ateşle bir müttefik uçağının düşürüldüğü, İntepe ve Kumkale'ye ateş açan müttefik donanmasına karşılık verildiği, Bükreş, Atina, Almanya, Lozan ve Selanik'ten müttefiklerin durum ve Çanakkale ile ilgili faaliyetleri hakkında alınan bilgiler" önemli yer tutuyor.
Belgelerde, 14-15 Mart 1915'te müttefik donanmasının Bolayır ve Tenger sırtlarını bombalamasına ilişkin ayrıntılar da görülüyor.
Belgeler arasında, 18 Mart 1915 günü öğleden önce Boğaz'a giren düşman donanmasının açtığı şiddetli ateşe tabyaların karşılık verdiği, saat 14.00'te ise Fransız Bouvet zırhlısının boğaz dahilinde batırıldığına dair Osmanlı Genelkurmay Başkanlığı İstihbarat Şubesi'nin günlük resmi tebliği de yer alıyor.
Arşiv kayıtlarında saklanan, "18 Mart günü öğleden önce saat 11.00 sıralarında düşmanın 13 büyük savaş gemisiyle birçok torpidodan oluşan filosunun Dardanos, Hamidiye ile Rumeli yakasındaki Mecidiye istihkamlarına şiddetle ateş açtığı, 8 saat süren muharebede şehre düşen mermilerin yangına neden olup, 150 evin yandığı, düşmanın 3 zırhlı savaş gemisi ile bir torpidosunun battığı, tabyalardaki hasarın ise hiç denecek kadar az olduğu" bilgilerini içeren Çanakkale Mutasarrıflığı belgesi de dikkat çekiyor.
Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri, ayrıca Çanakkale Zaferine ilişkin, yurt içi ve yurt dışı tebrikler, 25 Nisan-31 Ağustos 1915 dönemi kara harekatıyla ilgili günlük savaş raporları, kara muharebelerinde başarı gösteren subay ve erlerin tayin, ödül ve terfileri, müttefik kara, deniz ve hava kuvvetlerinin uluslararası savaş hukukunu ihlal eden askeri hareketleri, Çanakkale'de savaşmış askerler ile muharebeleri izlemiş gazetecilerin yazdıkları rapor, mektup ve günlükler gibi çok sayıda tarihi belgeye ev sahipliği yapıyor.
AA