CANIM ÜLKEMİ KİMLER ÇÖP DAĞINA ÇEVİRMEKTEDİR?
Değişik ama çok önemli bir köşe yazısını aktarmak istiyorum size. Cennet ülkemin çöp sorununu. Evet, yanlış okumadınız kim veya kimler bu güzel vatanı çöpe buluyor. Efendim 2872 sayılı Çevre Kanunu ile hurda atık ithalinde izinde gösterilen yakıt, atık ve hurdalar için; yakıt ve atıkta CIF değerinin % 1; hurdalar için CIF bedelinin % 0,5 oranında alınmaktadır. Bu oranlar eşyanın serbest dolaşıma girişinde uygulanmaktadır. Metal hurdaların, katı yakıtların kimyasalların, atıkların Çevre kontrol işlemleri İthalat Denetim Tebliğleri ile sağlanmaktadır. Atık ya da hurdalar Tebliğ ekinde olmaması durumunda Gümrükler Genel Müdürlüğü 03.02.2011/1985 sayılı yazısına binaen Çevre Katkı Payı tahsil edilmemektedir.
Dâhilde işleme Rejiminde Çevre Katkı Payı ikincil işlem görmüş ürünün ithalinde Gümrükler genel Müdürlüğü 2011/44 sayılı Genelgesi ile tahsil edilmektedir.
2021/3, 2021/23 sayılı Tebliğin Eki listelerde Atık ve Hurda eşyalar kalem kalem tanımlanmıştır. Tanımlı olmayan eşyalardan Çevre Katkı Payı alınmayacaktır. Toplamda 156 kalem eşya tanımlıdır. 25 Tanesi %0,5 131 tanesi %1 oranında Çevre Katkı Payı ile ithal edilebilmektedir.
BASIN AÇIKLAMALARINDA VAR
Kaç firma ithalata konu etmektedir., derseniz hurda ve atıklar toplamda 1300'den fazla firma olduğu geçmiş yıllar basın açıklarında bulunmaktadır. En önemli konu firmalar bu atık ve hurdaları kullanmak için mi, dönüştürmek için mi enerji ihtiyacı için mi ithal etmektedirler.
Çevre Bakanlığı bu 1300 küsur firmayı kontrolünü nasıl sağlamaktadırlar derseniz o konuda biraz ya da birçok sıkıntı olduğu görülecektir. Bu sıkıntılar sistemsel ya da göz yumma şeklinde mi yapılmaktadır? O kısım bir muammadır.
Kısaca birkaç başlıkta incelemeye kalkarsak Çin 2018 yılında plastik atık ithalatını yasaklamıştır. 2020 yılında Avrupa'dan en çok plastik atık ithal eden ülke Türkiye olmuştur. Günde 241 kamyon dolusu plastik atık ülkemize ithal edilmektedir. Avrupa'dan son 16 yılda plastik atık ithalatı 196 kat artmıştır. Türkiye en büyük alıcı oldu. Bu atıklar dönüştürülüyor, doğaya atılıyor, yakılıyor.
2020 yılında Avrupa Birliğinden 659.960 ton en çok atık ithal eden ülke unvanını aldık. Bize en çok atık gönderen 5 ülke 1) İngiltere 209.642 Ton 2) Belçika 137.071 Ton 3) Almanya 136.080 ton 4) Hollanda 49.496 ton 5) Slovenya 24.884 ton
Dünyada plastik kullanımı ile tüketilen kısımları geri dönüştürecek tesisler bulunmamaktadır. Yakıt halinde kullanımında hava kirleneceğinden Avrupa'da kendi ülkelerinde yakma ile dönüştürme yapmamaktadırlar.
PLASTİK KONUSU
Plastik paketler AB'de % 78,5 ayrıştırılmaktadır. Bunların % 41,5 AB içinde dönüştürülmektedir. AB içinde dönüştürülme nasıl yapılmaktadır. Sistemleri ve hukuku nelerdir. Konu belirlenmiştir. Yerel yönetimler ne merkezi yönetimler ortak hareket etmektedir. Bizde AB uyumlu olduğumuz halde hukuksal ve sistemsel entegrasyon sağlanmamış sadece ithalat konusu izinlerde sağlanmış sonrası belirsizliklerle doludur. Plastik atık ithaline teşvik verilmektedir.
Bir başka konuda lastik yakma tesisleri ile ilgilidir. İki tesis işletmeye alınmıştır. Erzincan, Kocaeli birde Afyon'da yapılmaya çalışılmaktadır. Ülkemizde yüzölçümü üç kere kaplayacak kadar 2018 yılında 178.133 ton araba lastiği çıkmıştır. Kendi lastiklerimizi tam dönüştüremezken birde yurtdışından eski lastik ithalatı yaparak ülkemizin yüzölçümünü kaç kat lastikle kaplayacağımız meçhuldür.
TÜRKİYE'DE ÜRETİMİ SEÇİYORLAR
Avrupa'dan DW haberine göre; 2019 yılında 11.4 milyon ton çöp ithal ederek rekor kırmıştır. Avrupa toplamda 31 milyon ton çöp ihraç ettiği Eurostat verilerinden anlaşılmaktadır. Çimento firmaları Avrupa'da birinci Rusya'da 4. büyük üretici durumundalar. 74 tesis 71 milyon ton üretimleri var kaç fabrika da atık yakılıyor derseniz 14 fabrika 23 hatta 130 mu tesis bulunmaktadır. Avrupa'da belirlenen çevre kriterlerinden kurtulmak isteyen firmalar Türkiye'de üretimi seçiyorlar. 2010 yılı atıkların yakılması ilişkin yönetmelik ile yeni maddeler eklenerek insan sağlığına zararlı ürünler atıklar yakılmada kullanılmaktadır.
Hurda metal ithalatında üretimimizin %70'i hurda ithalatından hammadde olarak hurdayı kullanmaktayız.
Peki, eritildiğinde ortaya çıkan atıklar ne olmaktadır. Bu soruya mantıklı bir cevap bulunamamaktadır. Atıklar denize bile dökülememekte bulunduğu yerde yaşam olmamaktadır. Bu atıklar nerelerde değerlendirilmektedir. Kimi yerlerde asfalt dolgu maddesi olarak kullanılmaya çalışılmaktadır.
Bu durum Çevre Bakanlığı izniyle mi gerçekleşmektedir?
Hurda metal ithalatçıları bu atıkların dönüşümü için ortak bir ARGE ya da dönüşüm tesisi oluşturmuş mudur?
Bugüne kadar mesela İskenderun da, Aliağa da, İzmit’te, Tekirdağ'da hurda metalden kalan atıklardan kurtulmak için ne tür bir dönüşüm düşünmüştür?
Yoksa doğaya mı atılmaktadır?
Bu atıkları doğa hurda metalden nasıl kirletilmektedir?
Atık ve hurda tanımı Çevre kanununda AB'deki gibi tam yapılmış mıdır?
İthalat izni verilen firmalar denetlenebilmekte midir?
Çevre Bakanlığı nasıl bir denetim ile izin vermektedir?
NASIL BİR DENETİM YAPILMAKTADIR?
Firma kapasiteleri nasıl tespit edilmektedir. İthalattan sonra nasıl bir denetim yapılmaktadır. Yoksa yapılmamakta mıdır? Limanlarımızda muhteviyat, izin ya da kapsam dışı olan ne kadar çöp birikmiştir. Bunları mahrece iadeleri neden gerçekleşmemektedir. İzinleri alan ya da yeterli olmayan firmalar çöpleri terk mi etmiştir? Bu durumda nasıl bir yol izlenecektir. Bu durumu ortaya çıkaran Çevre Bakanlığı yetkilileri ülkemize çöp, atık, hurda deposuna çeviren durumu; izinleri nasıl vermişlerdir? Eşyaların mahrece iadesinde Çevre Bakanlığı yetkililerinin sorumluluğu değerlendirilmiş midir? 18 Mayıstan 10 Temmuz 2121 arası yasak bir buçuk ay dayanmış sonra neden kaldırılmıştır? Ülkemizi 16 yılda 196 kat çöp ithaline iten nedenler nelerdir. Keyfi midir? AB uyumlu olduğumuz halde çöp konusunda neden uyumsuzluk göstermekteyiz. Bir başka yönden bakarsak çöp ihracatımız var mıdır? Sadece ithalatçı mıyız?
AB'den 196 kat çöp fazla ithalatımız varken bu kadar seferberliğimiz varken neden çöp ihraç etmemekteyiz. Daha önemlisi sıfır atık ödülleri verilmemeli. Atık ve çöp ithal etmekteyiz.
Ödül verilecekse, en büyük atık ithalatçısına çevre kirletme ödülü verilmelidir.